Baarle Hertog Nassau; een Siamese tweeling?

Grensoverschrijdend

‘Ik ben vandaag wel 18 x over de grens geweest’; vertel ik met een glimlach. ‘België, Nederland, België, Nederland, België enzovoort. Baarle Nassau uit, Baarle Hertog in. Het is echt een grensoverschrijdend doolhof in Baarle!’; mensen die mij kennen, weten dat ik nu lach om mijn eigen woordgrapje.
Aan de ene kant goedkoop tanken, sigaretten en vuurwerk kopen en aan de andere kant zonder mondkapje op het terras. En nog niet eerder in de geschiedenis was de grens zo duidelijk als sinds de invoering van de mondkapjesplicht in België.

Internationale pers

Amper een maand geleden stond een groot artikel over Baarle-Hertog-Nassau in de NewYork Times: ‘Complexe grens zorgt voor complete verwarring!’ ‘Corona heeft ons op de kaart gezet’, vertelt  Monique, een enthousiaste medewerkster van het plaatselijke bureau voor Toerisme. ‘We mikten al jaren op internationale gasten, en die hebben we nu bereikt. We are the world capital of enclaves!’
In Baarle bevinden zich meerdere winkels en huizen waar de grens dwars doorheen loopt. Het is de voordeur die bepaald of je in België of Nederland woont. En dus of je nu met een mondkapje de straat op moet of niet.
Toen de detailhandel door Corona de deuren moest sluiten in België stond de Zeeman voor een groot dilemma. De voordeur staat in Nederland en dus mocht hij open, maar de sokken lagen op Belgisch grondgebied en waren dus ontoegankelijk, aldus NewYork Times, en later ook NPO en het AD.

Ik ben benieuwd naar de achtergrond van de enclaves en hoe de Baarles als een Siamese tweeling in elkaar vergroeit zijn. Daarop besluit ik de enclavewandeling te maken. Met het overzichtelijke ‘Baarlezine’ en de wijze raad van Monique om een flesje water mee te brengen.
Al snel leer ik dat de Baarlese enclaves zijn ontstaan vanaf 1198, toen de graaf van Holland en de heer van Breda, en later ook de hertog van Brabant aanspraak maakten op elkaars grondgebied. Zij gaven stukken land in leen aan leenmannen, deze grond werd ontgonnen en bebouwd en soms geschonken en soms behouden. Als enige plaats ter wereld is hier dus de middeleeuwse gebiedsindeling in stand gehouden.

Enclavewandeling

De wandeling van 4 kilometer begint op de Singel, midden in het centrum waar de Baarles elkaar raken. Je kunt hiervandaan het Kerkepad in, dit pad was in gebruik als vluchtroute voor iedereen die de douane achter zich aan had zitten. Je komt uit in de Klokkenstraat, het centrum van de smokkelarij. Wat er dan zoal gesmokkeld werd? Na de tweede wereldoorlog vooral boter, deze kostte in Nederland per kilo 3 gulden, in België bijna 6. Vooral ’s nachts ging er heel wat boter illegaal de grens over. Maar als je werd opgepakt moest je daar wel voor ‘zitten’. Zo werden vrouwen bedreven smokkelaars omdat de rijkswachter niet de bevoegdheid had om dames te fouilleren. De dames vulden de geheime zakken aan de binnenkant met platgeslagen boter. Tot de rijkswachter daar iets op gevonden had: hij zette de vrouwen een tijdje voor de kachel. Als er geen boter ging lekken, was je vrij om te gaan
Ik heb begrepen dat in Coronatijd een dergelijke ‘smokkel’ weer is opgebloeid. De twee grote supermarkten van Baarle staan beide in Baarle Nassau, dus een slimme Belg, moest de wegversperringen omzeilen, toen door Corona het passeren van de grens verboden was, voor een bezoekje aan de AH of Jumbo. De Nederlanders hadden anderzijds een enorme uitdaging aan het voordelig tanken in het Belgische Baarle Hertog!

Via de Kapelstraat naar de Molenstraat, waar het symbool voor de smokkelaar de Pungelaer staat. In het Brabants dialect is een pungel een zakje, vandaar.
Dan weer terug naar de kerk, de St Remigiuskerk, in het pandje ervoor zaten vroeger de Belgische Douaniers. En achter de kerk staat de Baarlese grenspaal, een kopie die hier in 1976 is geplaatst ter herinnering aan de officiële vaststelling van de grens tussen Nederland en België. Hier zie je ook in de bestrating de wapens van de beide gemeenten.

Het grootste grensstation tussen Nederland en België bevond zich verderop op de kruising met de Stationsstraat. Hier moesten de reizigers uitstappen voor de douanecontrole. De grens liep dwars over het perron. De spoorlijn, het Bels Lijntje, is zo genoemd door een Belgische Maatschappij die de lijn in 1860 heeft aangelegd. Tot 1973 reed er elke dag een goederentrein, nu is het een toeristisch fietspad.
Weer wat verderop passeer ik Melkfabriek de Hoop, waar vroeger zowel Belgen als Nederlanders hun melkbussen brachten. Nu is het Hotel den Bonten Os, waar in zijn hoogtijdagen Peter Koelewijn optrad.
Dan arriveer ik bij het wereldberoemde huis met 2 huisnummers, het Belgische nummer 2 en het Nederlandse 19. De grens loopt midden door de voordeur!

Na het pleintje ga ik door weer een Belgisch-Nederlandse straat, en hier heet het aan de Nederlandse kant Nonnekuil en aan de Belgische kant Hoogbraak. Een straat die aan weerszijde een andere naam heeft!
Op de Chaamseweg weer zo’n leuk grensverhaal. Toen in 1995 de enclavegrenzen exact werden vastgelegd bleek huisnummer 22 op Nederlands grondgebied te staan, terwijl de bewoonster al jaren in België dacht te wonen. Maar zij weigerde haar nationaliteit te veranderen, ze draaide haar kozijn en zo stond de deur weer in België!
In de Nieuwstraat staat de Zeeman, die al eerder in het nieuws was. En ook staat daar een kunstgalerie met kunst in België en in Nederland. Of de Desiree Geeraerststraat. Hier staat een appartementsgebouw met een Belgische en een Nederlandse voordeur. In dit geval mochten er in het Nederlandse deel geen woningen meer bijkomen. Met de extra deur kon een deel van de appartementen in België verhuurd worden, dit werd de tweede etage.

Vakantiepark de Kievit

Voor het verblijf in Baarle hebben we een bungalow gehuurd op het vakantiepark de Kievit (***), op 2 km rijden van het centrum, in Nederland. Van huiseigenaren Ger (oud-collega van Marcel) en Jose hebben we op zondagmiddag de sleutel gekregen en we mogen voor een ‘vriendenprijsje’ blijven tot vrijdag. In het huis zijn twee slaapkamers, een kleine maar praktische badkamer, een woonkamer met een hele mooie keuken. Maar het allerfijnste is de enorme tuin met diverse hangmatten en zitjes, met aan de achterkant een zandpad met een geweldig uitzicht op de groene velden. Omdat de tuin ook helemaal met een hek rondom is afgesloten kan Roxy er heerlijk los lopen en buiten slapen.
De voorzieningen van het park kunnen wel iets meer aandacht krijgen vonden wij; de recreatiezaal is oud en stoffig. Het restaurant voert de kaart van een snackbar. Een goede daghap of een keuze zonder friet, maar met verse groenten, een aardappeltje of een lekkere pasta zou volgens mij meer gasten trekken. Het zwembad zag er wel weer heel goed uit en daar hebben we veel gebruik van gemaakt!

Bijzondere zaakjes

In onze zoektocht naar een goede pasta of pizza komen we uit bij La Pergola. Authentiek Italiaans eten, gemaakt door de familie Delogu. Een begrip in de omgeving. Je kunt er heerlijk buiten zitten onder de Pergola, of binnen in twee verschillende ruimtes. Zoon Renato heeft het bedrijf 4 jaar geleden van zijn vader overgenomen en gebruikt er het eigen Italiaans recept voor vers deeg en mooie ingrediënten. Vooral de pizza met parmezaanse kaas, parma ham en verse tomaten is een aanrader. En dat voor € 13,00!

Wil je een bijzondere meubelwinkel bezoeken dan ben je bij Boroquito, Molenstraat 31 te Baarle Hertog aan het juiste adres. Hier verkopen ze voornamelijk Mexicaanse meubelen. Het nieuwe grenen dat verwerkt wordt in de Mexicaanse meubelen is afkomstig van de Pondorosa den, die vooral voorkomt in het hoogland waar gecontroleerde kap en intensieve herbeplanting gedaan wordt. Wij kochten er een klok, maar er was meer dat we mee naar huis hadden willen nemen.

Tijd voor koffie? In de hoofdstraat zit een kringloopwinkel met kringloopcafé. Bevalt je koffie kopje? Dan kun je hem afrekenen bij de kassa en meenemen naar huis.

Tijd voor een borrel? Dan naar café Nova. Nog steeds gerund door de 93 (!) jarige Nel Peeters. Op haar 26^ste trouwde ze met Toon omdat alleen als getrouwde vrouw een café uitgebaat kon worden. Velen kwamen in het begin om te zien hoe Toon de vrachtwagenchauffeur een café zou runnen, maar troffen er Nel! Wanneer de gezondheid het toestaat is ze van donderdag tot en met zondag flexibel geopend.

En dan is er nog een vrouw in Baarle-Hertog die zeer gerespecteerd wordt. Namelijk Maria Verhoeven, beter bekend als Miet Pauw. Tijdens de eerste Wereldoorlog hielp Miet als 16jarige al Belgische onervaren soldaten voor het Belgische leger ontsnappen naar het neutrale Nederland. In de tweede Wereldoorlog organiseert zij vanuit haar textielwinkeltje schuiladressen voor ondergedoken Joden, neergestorte Britse en Amerikaanse piloten en jongemannen die aan de verplichte arbeid in Duitsland willen ontsnappen. Weinig mensen weten dat zij in het verzet zit, ook haar 8 kinderen niet. Wanneer haar zoon ooit een Engelstalige graffiti op de toilet ziet, zegt moeder Pauw droog dat de smokkelaars in de winkel niet altijd goed Nederlands kunnen spreken! Na te zijn verraden wordt ze op 9 september 1944 door de Duitsers gearresteerd. De volgende ochtend wordt ze naar de Galderse Heide gebracht en gefusilleerd. Haar naakte lichaam wordt in Baarle-Nassau voor de Hollandse kerk gedumpt. Miet is 45 jaar geworden.

In het heemhuis, dat door Corona (net als de twee andere musea van Baarle: Vergane Glorie en het Kaarsenmuseum) gesloten is kun je het verleden van de twee Baarles en hun bewoners bestuderen met de Heemkundekring. Aan de zijkant van het pand staat een standbeeld van Miet Pauw. Voor cultuur en indrukwekkende verhalen moet je op korte termijn dus naar Baarle-Hertog-Nassau. Maar, wees er snel bij…. Zodra de grenzen weer open gaan, wordt er veel internationaal toerisme verwacht!